کتابخانه‌های واقعی، خودکار، الکترونیکی، دیجیتال و مجازی: بالاخره کدام واقعی و کدام مجازی است؟

چند صباحی است که اصطلاحات کتابخانه الکترونیکی، کتابخانه دیجیتال و کتابخانه مجازی با معادل‌های دیگری که گاه به‌جای آنها به‌کار می‌رود در متون فارسی مربوط به کتابداری به چشم می‌خورد و تلاش‌هایی نیز برای نشان دادن وجوه افتراق و اشتراک میان این اصطلاحات در انتشارات مربوط به حرفه دیده می‌شود. آنچه در این نوشته خواهد آمد در پی پاسخ دادن به این پرسش است که آیا بین مفاهیم کتابخانه‌های سنتی (واقعی)، خودکار، الکترونیکی، دیجیتال (یا دیجیتالی یا رقمی یا رقومی) و مجازی (یا بدون دیوار) واقعا تفاوتی وجود دارد یا نه. رویکرد به‌کار رفته در این نوشته، رویکردی واژه‌شناختی و نیز مفهومی است، به این معنا که تلاش می‌شود نخست معانی دقیق واژگانی مانند خودکار، الکترونیکی، دیجیتال (یا هر معادل دیگری که به‌جای آن به‌کار می‌رود) و مجازی (یا هر معادل دیگری که به‌جای آن به‌کار می‌رود) با استفاده از واژه‌نامه‌های تخصصی تعریف و آن‌گاه با توجه به معانی به‌دست آمده، بحث مفهومی ارائه گردد. در پایان این نوشته، پیشنهاد شده که اگر تقسیم‌بندی برای کتابخانه‌ها لازم است، این تقسیم‌بندی با توجه به نقش شبکه‌ها در شناساندن مجموعه‌های دیگر و فراهم‌سازی متون انجام شود. این واقعیت که کتابخانه‌ها در فرایند تکامل از مرحله‌ای به مرحله دیگر، از جهش یا موتاسیون استفاده نکرده‌اند نیز در این تقسیم‌بندی ضروری است. پیشنهاد دوم منطقا این است که نهادهای مسئول در کشور، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و با انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران برای هریک از مراحل بالا، در صورت پذیرش، اصطلاحاتی یکسان تدوین کنند تا در آینده از بروز سوءتفاهم‌هایی همانند آنچه در این نوشته مورد بحث قرار می‌گیرد، جلوگیری شود.